Mauzolej u Jindrihovicama
Mauzolej u Jindrihovicama u kome je sahranjeno 7100 Srba i 189 Rusa stradalih u austrougarskim logorima tokom Prvog svetskog rata nalazi se nedaleko od Karlovih Vari. U Jindrihovicama je za vreme Prvog svetskog rata bio najveći koncentracioni logor (Hajnrihsgrin) na teritoriji Austro-Ugarske, kroz koji je prošlo oko 40.000 zarobljenika, najviše Srba, ali je bilo Rusa, Italijana, Poljaka, Litvanaca i Rumuna. Zarobljenika je bilo iz svih krajeva Srbije, najviše iz Šumadije i valjevskog kraja. U ovom logoru je kratko vreme bio zarobljen i Dimitrije Tucović.
Na mestu na kome se nalazi mauzolej je za vreme Prvog svetskog rata bio izgrađen rezervoar za vodu i deo tog zemljišta, tadašnji češki predsednik Masarik poklonio je kralju Aleksandru Karađorđeviću, kako bi poslužio kao kosturnica u koju su preneti posmrtni ostaci srpskih vojnika i civila koji su bili sahranjeni širom Češke. Preuređenje rezervoara je izvršeno sredinom 1926. godine. Pored vojnika umrlih u Češkoj, preneti su i posmrtni ostaci srpskih vojnika iz Holandije. Svečano otkrivanje spomen-kosturnice u Jindrihovicama je bilo 8. jula 1932. godine, pod patronatom čehoslovačkog predsednika Tomaša Masarika i kralja Aleksandra Karađorđevića.
Mauzolej u Jindrihovicama
Mauzolej u Olomoucu
Mauzolej u Olomoucu potiče iz 1926. godine i izgrađen je po projektu arhitekte Huberta Austa, po razvijenom neoklasicističkom konceptu, uz monumentalni prilaz ka kapeli ispod koje se nalazi kosturnica. U kripti mauzoleja u Olomoucu se nalaze posmrtni ostaci 1187 vojnika, većinom pripadnika nekadašnje austro-ugarske vojske, koji su poreklom sa teritorije bivše Jugoslavije (među kojima ima i Srba).
Mauzolej je utvrđen kao nepokretno kulturno dobro Češke Republike (u tadašnjoj Čehoslovačkoj 1958. godine), a prostorno se nalazi u okviru zaštitne zone spomenika kulture Stub Svetog Trojstva (iz prve polovine 18. veka) koji je upisan u UNESCO listu Svetske kulturne i prirodne baštine.
Mauzolej u Olomovcu
Kosturnice u crkvi Uspenja Presvete Bogorodice na Olšanskom groblju u Pragu
Na Olšanskom groblju u Pragu je nakon završetka Prvog svetskog rata bilo sahranjeno 460 vojnika sa prostora nekadašnje Jugoslavije (ratni zarobljenici iz Srbije i austro-ugarski vojnici iz ostalih krajeva Jugoslavije),da bi nakon eskumacije i prenošenja na druga mesta na groblju 1930. godine ostalo 268 vojnika. Prema raspoloživim podacima, tokom 1938. godine sa Olšanskog groblja u Jindrihovice je preneto 126 vojnika.
U crkvi Uspenje Presvete Bogorodice su tokom 1926. i 1927. godine preneti posmrtni ostaci 132 srpska (jugoslovenska) vojnika koji su bili sahranjeni na Olšanskom groblju u Pragu i groblju u Vinohradima. U kripti crkve su bili sahranjeni ruski ratni zarobljenici, kao i značajniji Rusi i češki pravoslavci, između ostalih, i prvi predsednik čehoslovačke vlade Karl Kramar. Tu se nalazi i spomen ploča posvećena kralju Aleksandru Karađorđeviću sa komadom njegove krvave košulje koju je nosio prilikom atentata u Marseju.
Crkva Uspenja presvete Bogorodice spomen ploča kralju Aleksandru Karađorđeviću
Spomenik u Martinkovicama
U gradiću Broumovu (Kralovehradecki region) tokom Prvog svetskog rata nalazio se logor za srpske ratne zarobljenike i manji broj zarobljenika iz Rusije, Rumunije i Italije. Vojnici koji su tamo umirali zbog loših uslova, sahranjivani su na groblju koje se nalazilo odmah pored logora, ali na teritoriji sela Martinkovice. Na prostoru nekadašnjeg vojnog groblja, gde je bilo sahranjeno 2.599 srpskih ratnih zarobljenika, kao i određen broj zatvorenika drugih nacionalnosti (pre svega Rusa), danas se nalazi masivni spomenik od kamena, na čijem je postamentu, u vidu zarubljene piramide, postavljen ornamentisan krst. Posmrtni ostaci srpskih i ruskih vojnika su preneti u kosturnicu u Jindrihovice 1927. godine.
Spomenik u Martinkovicama
Terezin
Terezin su Austrijanci podigli krajem 18. veka i sastoji se od male i velike tvrđave. Tokom Prvog svetskog rata Terezin je korišćen kao zatvor i logor za ratne zarobljenike, a tokom Drugog svetskog rata kao geto i logor za Jevreje, među kojima je bilo i Jevreja iz Srbije. Memorijal Terezin danas čuva sećanja na događaje koji su se tokom duge istorije odigrali u tvrđavi.
U maloj tvrđavi se nalazio zatvor u koji su bili zatvoreni učesnici atentata na austro-ugarskog nadvojvodu Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu Gavrilo Princip, Trifko Grabež i Nedeljko Čabrinović. Sva trojica su bila zatvorena u ćelijama (samicama) bez prozora i bilo kakvog prirodnog ili veštačkog svetla. Princip je bio zatvoren u ćeliji broj 1, a Grabež i Čabrinović u ćelijama 2 i 3. Sva trojica su umrla od tuberkuloze tokom tamničenja.
Spomen obeležje stradalima u Drugom svetskom ratu u Terezinu
Ćelija Gavrila Principa u tvrđavi Terezin
